رادیولوژی
رادیولوژی نام یک رشته از تخصص های پزشکی است که از پرتو ایکس و دیگر اقسام امواج و پرتوها برای تشخیص و درمان بیماری و حالات غیرطبیعی کمک می‌گیرد . در تمام این ها ، هدف تشخیص بیماری یا حالات غیرطبیعی بدن به کمک روش‌های پیشرفته تصویری است . رادیولوژی از کلمه لاتین Radius به معنای پرتو مشتق شده است . رادیولوژی در برگیرنده رشته‌های بسیاری است که بر مبنای کاربرد پرتوهای یون ساز برای تشخیص بیماری‌ها یا درمان آنها می‌باشد .
رادیولوژی پزشکی بر حسب این که از چه عاملی در آن استفاده می‌شود به دو رشته تخصصی بزرگ تقسیم می‌شود : یکی پزشکی هسته‌ای که اساس کار آنها روی مواد رادیواکتیو است و دیگری رادیولوژی که مبنای آن اشعه ایکس و ویژگی های گوناگون آن است . دستگاه‌هایی که در رادیولوژی مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از رادیولوژی ساده معمولی برای تهیه تصویر ریه و استخوان و… ، رادیولوژی دیژیتال که عمدتا برای آنژیوگرافی استفاده می‌شود و دستگاه سی تی‌اسکن برای تهیه تصاویر دیژیتال مقطعی که بدن را از نظر تصویری عین کالباس به ورقه‌هائی تقسیم می‌نماید .
عبور اشعه ایکس از بدن ایجاد درد و خونریزی نمی‌کند ولی بدون ضرر هم نیست اما در حد استانداردهای پزشکی و رادیولوژی و با مراقبت متخصص رادیولوژی و تکنسین‌ها ، بدون ضرر یا کم ضرر هستند اما در مقادیر زیاد می‌تواند منجر به آسیب‌های جبران‌ناپذیر روی بدن شود .
اساس کار رادیولوژی :
شکل کلی دستگاه های رادیولوژی بسته به اینکه به چه منظوری ( تشخیصی یا درمانی ) ساخته شده باشند ، فرق می‌کند . ولی بطور کلی در یک دستگاه رادیولوژی عمومی لامپ تولید کننده اشعه ایکس با بازویی به پایه‌ای که می‌تواند در مسیرهای مختلف حرکت کند وصل شده تا بتوان اشعه ایکس را بطور دلخواه در جهات متفاوت متمرکز نمود . در این دستگاه ها گذشته از امکاناتی که برای پرتو درمانی و یا تابش پرتوها برای عکسبرداری ها فراهم شده است ، گاهی وسایلی نیز برای رؤیت همزمان تصویر قسمتی از بدن که مورد تابش اشعه قرار گرفته ، استفاده می‌شود .
در رادیوگرافی با تنظیم شرایط الکتریکی تابش پرتو رنتگن و قرار دادن فیلمی در مسیر خروج پرتوها و در عین حال بکار بستن وسایل فرعی برای جمع و جور نمودن تابش می‌توان از حالات سلامت و یا مرضی قسمتی از بدن مدرک مطمئنی برای مطالعه در دست داشت . منظور از عکس یا رادیوگرافی ساده ، عکسی است که بدون کاربرد یک ماده خارجی به بدن گرفته می‌شود . در این روش ، تفکیک حدود اعضاء از یکدیگر مشکل خواهد بود . در رادیوگرافی با مواد کنتراست ، با وارد نمودن مواد خارجی به بدن که نسبت به بافت های نرم تراکم متفاوتی داشته باشند ، رنگ یکنواخت آن قسمت را بهم زده و تمایز رنگها حاصل می‌شود.
رادیولوژیست کیست ؟
رادیولوژیست پزشکی است که پس از گذراندن دوره پزشک عمومی ، در رشته تخصص رادیولوژی به تحصیلات خود ادامه داده است . رادیولوژیست ضمن داشتن اطلاعاتی از بیماری‌ها ، بروز علائم تظاهرات آنها و تطابق آنها با اطلاعات تصویری و همچنین با انطباق بالینی، برای بیمار تشخیص‌های ممکن را بررسی کرده و یک تشخیص محتمل‌تر را برای پزشک معالج مطرح می‌نماید لذا بر خلاف آزمایشگاه پاراکلینیک یا جزو افراد موازی بالینی نبوده بلکه رادیولوژیست در بالین بیمار قرار دارد و در تیم پزشکی معالج نقش مهمی را بازی می‌کند.
بطوریکه امروزه که رادیولوژیست ها در برخی موارد ( بعنوان مثال رادیولوژی اینترونشنال ) کار درمانی هم می‌نماید اصلا نمی‌توان رادیولوژی را پاراکلنیک نامید.
رادیولوژیست‌ها مشاور پزشکان بالینی در امور تشخیصی بوده و رادیولوژیست اینترونشنال در امر درمان بیمار نیز دخالت مستقیم دارد که با هزینه کمتری و تهاجم کمتری بیماری را درمان می‌نماید و او را از یک جراحی بزرگ و خطرات آن نجات می‌بخشد و این خود پس انداز پول برای بهداشت کشورها و دولت‌هاست . البته یار و یاور رادیولوژیست، در قسمت تهیه تصاویر تکنیسین‌های رادیولوژی هستند که با دانش خود، امکان تشخیص صحیح توسط رادیولوژیست را فراهم می‌نمایند.
از رادیولوژی برای چهار هدف استفاده می شود :
رادیولوژی تشخیصی :
طی آن با استفاده از تجهیزات پزشکی ، تعیین می شود که آیا بیماری در فرد وجود دارد و یا نه
رادیولوژی مداخله ای :
این روش به پزشک کمک می کند تا مسیر بهتر و مطمئن تری را برای درمان بیماری استفاده نماید.
رادیولوژی درمانی :
از رادیولوژی برای جنبه های درمانی نیز می توان استفاده کرد، مثلا سلول های سرطانی را مورد هدف قرار داد و از بین می برد . به این روش، رادیوتراپی گفته می شود.
رادیولوژی هسته ای :
شامل دارو درمانی می باشد که طی آن مواد رادیواکتیو به شکل دارو وارد بدن بیمار می شود . این مواد سبب می شود تا پزشک ، تصویر واضح و روشنی را از عملکرد اندام مشاهده کند.
انواع رادیولوژی
رادیوگرافی :
طی این نوع رادیولوژی ، اشعه ایکس به بخشی از بدن تابانده می شود و استخوان ها و بافت نرم وی عکس رادیوگرافی مشخص می شوند . اشعه ایکس از بافت های چربی می گذرد ، اما هنگام مواجهه با بافت های متراکم تر مانند استخوان و تومور ، نمی تواند رد شود . این نوع تصویربرداری به معمولا برای تشخیص عوارض قلبی و ریوی می باشد .
فلوروسکوپی :
در فلوروسکوپی به بیمار ماده رادیواکتیو تزریق می شود و یا باید ماده رادیواکتیو را ببلعد و قسمت های مختلف بدن وی بر روی صفحه نمایش مانیتور ، نمایش داده می شود . این نوع آزمون به طور معمول برای ارزیابی عملکرد روده ، قلب ، رگ های خونی و دستگاه ادراری مورد استفاده قرار می گیرد . همچنین ماده رادیواکتیو می تواند برای تشخیص توده های غیر طبیعی در بافت های بدن مورد استفاده قرار گیرد .
سی تی اسکن :
استفاده از اشعه ایکس برای ایجاد تصویر سه بعدی ، نوع دیگر کاربرد رادیولوژی می باشد . معمولا در مواقع اورژانسی مورد استفاده قرار می گیرد ، مانند لخته شدن خون ، پارگی آپاندیس و یا خونریزی داخلی . پزشک بر اساس تصاویر به دست آمده از سی تی اسکن ، به تشخیص دقیق تر و سریع تری می رسد .
سونوگرافی :
در سونوگرافی با استفاده از امواج صوتی ، تصاویری از بافت های بدن به دست می آید . این روش معمولا برای بررسی سلامت جنین در مادران باردار و تعیین جنسیت جنین صورت می گیرد ، زیرا ثابت شده است که اشعه ایکس روی سلامت جنین تاثیرات نامطلوبی دارد . البته سونوگرافی برای بررسی اندام های دیگر مانند رحم، پروستات ، سینه و … نیز استفاده می شود .
ام آر آی (MRI) :
از ام آر آی معمولا برای مشاهده بدن در سطوح مختلف (از بالا به پایین، از جلو به عقب و …) استفاده می شود . ام‌آرآی بهترین تصاویر را از بافت نرم به پزشک ارائه می دهد و معمولا برای تشخیص در اختلالات عضلاتی و سیستم عصبی استفاده می شود .
پزشکی هسته ای :
از پزشکی هسته ای برای تعیین مراحل سرطان ، عملکرد قلب و جریان خون نیز استفاده می شود.